ΠΡΟΓΟΝΙΚΗ ΣΟΦΙΑ, ΕΛΠΙΔΑ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ.

Γράφει ο Αναστάσιος  Γιαννάς

Έρημος και κενό. Έρημος και κενό. Σκοτάδια στο χείλος της αβύσσου.

Αυτά έγραφε ο  Τ. Σ. Έλιοτ.

Στην εποχή μας, αυτή  η  ευγενής απελπισία έγινε δυστυχώς καθημερινό και τραγικό βίωμα.

Όλοι ψάχνουν να βρουν τις αιτίες, και συνήθως περιστρέφονται γύρω από αυτές, χωρίς να μπορούν ή να θέλουν να τις αντικρίσουν κατάματα· αναλίσκονται σε φλυαρίες για την έλλειψη ηθικών κανόνων, τον καταναλωτισμό, τον ατομικισμό. Χωρίς λοιπόν  να  χάνουμε και εμείς τον καιρό μας με παρόμοιες  περιστροφές και κοινότυπες ηθικολογίες, ας διακηρύξουμε τη μία και μοναδική αιτία όλων των δεινών του  σημερινού ανθρώπου:

 Ο σύγχρονος πολιτισμός έχασε την αίσθηση εκείνων των μεγάλων αξιών που, στην αρχαία και μεσαιωνική εποχή αλλά ακόμη και στους πρώτους αιώνες της σύγχρονης εποχής, αποτελούσαν σημεία ουσιαστικής αναφοράς στον τρόπο ζωής και σκέψης.

Aριστοτέλης

    Ίσως το πιο έντονο χαρακτηριστικό της σημερινής παρακμής είναι ΤΟ ΠΡΟΣΚΑΙΡΟ: Όλες οι δραστηριότητες του ανθρώπου, πολιτικές, οικονομικές, εκπαιδευτικές, πολιτιστικές, ακόμη και ερωτικές, διακρίνονται ακριβώς από τον πρόσκαιρο χαρακτήρα τους. Όλα γίνονται για το τώρα. Η αίσθηση της αιωνιότητας έχει πλέον χαθεί. Αυτές λοιπόν οι μεγάλες αξίες των αρχαίων και μεσαιωνικών χρόνων, όλες μαζί, μπορούν να συνοψιστούν στις ακόλουθες φράσεις του Αριστοτέλη:

Δεν πρέπει, εξ άλλου, να υπακούουμε σ'εκείνους που μας παροτρύνουν να έχουμε ανθρώπινα φρονήματα, επειδή είμαστε άνθρωποι, ούτε να σκεπτόμαστε με τρόπο που ταιριάζει σε θνητούς, επειδή είμαστε θνητοί, αλλά πρέπει αντίθετα όσο μας είναι δυνατόν, να αποβάλλουμε την θνητή μας φύση και να αποβλέπουμε στην αθανασία και να προσαρμόζουμε όλες τις πράξεις της ζωής μας σ'εκείνο που είναι ανώτερο απ'όσα έχουμε μέσα μας, διότι αυτό είναι μικρό σε μέγεθος, όμως υπερέχει απ'όλα τα άλλα κατά πολύ σε δύναμη και αξία.(Εννοεί ο Αρχαίος Σοφός το Θεϊκό στοιχείο που υπάρχει μέσα στην ανθρώπινη φύση.)

     Με αυτό τον τρόπο, οι αποφάσεις μας, οι πράξεις μας, οι  κατακτήσεις  μας, δεν συμβαίνουν στο τώρα, αλλά, αντανακλώμενες πάνω στο Θείο κάτοπτρο, εκσφενδονίζονται  στα πέρατα του χρόνου και γίνονται αιώνιες. Αυτή η ώθηση προς την αιωνιότητα ήταν που δημιούργησε τον Παρθενώνα, αυτή επικράτησε στην μάχη των Θερμοπυλών, αυτή κρύβεται πίσω από τους καθεδρικούς ναούς, αυτή ζωγράφισε τα βιτρώ, αυτή έδωσε το κουράγιο στον ιππότη να αντέξει κάθε κακουχία, να υπερβεί το ανθρώπινο, να βρει το Γκράαλ.

Βασιλιάς Αρθούρος σε βιτρώ

     Όμως η ώθηση προς την αιωνιότητα δεν χαρίζει μόνον την μεγαλουργική κίνηση, αλλά και την Υπαρξιακή Ανάπαυση: Αγροτική εργασία και ταξίδια για προσκύνημα, ρεαλισμός και φαντασία. Αυτοί ήταν οι δύο πόλοι της Μεσαιωνικής ζωής, μέσα στους οποίους ο άνθρωπος εξελισσόταν χωρίς την παραμικρή δυσκολία, ενώνοντας τον ένα με τον άλλο και περνώντας απ’ τον ένα στον άλλο με μία ευκολία που ποτέ δεν θα ξανάβρισκε στη συνέχεια. Απ’το σύνολο προκύπτει μία εμπιστοσύνη στη ζωή, μία χαρά του να ζεις της οποίας η αντίστοιχη δεν βρίσκεται σε κανένα άλλο πολιτισμό. Η ατομική ψυχή  αναπαύεται επάνω στον εαυτό της  και απ’ το βάθος της πραγματικότητάς της τείνει προς τον ουρανό, ως οργανικό συστατικό της ζώσας ανθρωπότητας. Αυτό ήταν το ιδανικό της μεσαιωνικής ζωής. Και να ξέρετε ότι αυτός ο τρόπος ζωής, αντίθετα με όσα λέγουν οι βέβηλοι ιστορικοί, δεν καταστράφηκε τυχαία, δεν ήταν η φυσική εξέλιξη της ιστορίας που ανέτρεψε το παλαιό πνεύμα και δημιούργησε έναν άνθρωπο ναυαγό, ένα υπαρξιακό ναυάγιο:

Σπασμένο καράβι να 'μαι πέρα βαθιά,
έτσι να 'μαι
με δίχως κατάρτια με δίχως πανιά
να κοιμάμαι

Να 'ν' αφράτος ο τόπος κι η ακτή νεκρική
γύρω γύρω
με κουφάρι γυρτό και με πλώρη εκεί
που θα γείρω

Να 'ν' η θάλασσα άψυχη και τα ψάρια νεκρά
έτσι να 'ναι
και τα βράχια κατάπληκτα και τ' αστέρια μακριά
να κοιτάνε

Δίχως χτύπο οι ώρες και οι μέρες θλιβές
δίχως χάρη
κι έτσι κούφιο κι ακίνητο μες σε νύχτες βουβές
το φεγγάρι

Έτσι να 'μαι καράβι γκρεμισμένο νεκρό
έτσι να 'μαι
σ' αμμουδιά πεθαμένη και κούφιο νερό
να κοιμάμαι

      Ας με συγχωρέσει ο Σκαρίμπας, αλλά το ποίημά του εκφράζει με ακρίβεια  την κατάσταση στην οποία θέλησαν να φέρουν τον άνθρωπο, οι «δυνάμεις της προόδου» , οι πεφωτισμένοι μαέστροι της νεωτερικότητας.

Έγκειται στον καθένα από εμάς, να ξαναβρεί μέσα του , με την βοήθεια των έργων των αρχαίων και μεσαιωνικών μας προγόνων, την πληρότητα του.  Είναι το υπέρτατο εσωτερικό κάλλος. Τότε και μόνον τότε, θα μπορέσει να έχει ουσιαστική πολιτική δράση, γιατί ή ίδια του η Ύπαρξη θα μεταμορφώνει σε χρυσό ότι αγγίζει. 

Οι προγονοί μας είχαν μία μεγάλη οικειότητα με το σύμπαν, γιατί δεν είχαν αποξενωθεί από την μυστική του αρμονία· και ακριβώς αυτό συμβολίζει η υπέροχη παλαιά ξυλογραφία που ακολουθεί. Προσέξτε τον άνθρωπο που βγαίνοντας  έξω από την γήινη σφαίρα, αγγίζει με τα χέρια του τους συμπαντικούς κόσμους.

Βιβλιογραφικές  αναφορές :

Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια, τόμος 9ος, Αθήνα,1993

Giovanni  Reale,  Saggezza  antica, Μιλάνο 1995

Regine Pernoud,  Lumière du  Moyen Âge , Παρίσι,1981

Werner Sombart, Metafisica del capitalismo,Πάντοβα , 1994